Skuteczne strategie radzenia sobie ze stresem w podeszłym wieku

dr Joanna Plak

Seniorzy są grupą wiekową w szczególności narażoną na stres. Dotyczy on wielu aspektów ich codziennego funkcjonowania, takich jak m.in. finanse, zdrowie, relacje z innymi i jest w dużej mierze warunkowany stratami, jakich doświadczyli seniorzy w tych obszarach. Do głównych czynników stresogennych dojrzałego wieku możemy zaliczyć: pogarszanie się sprawności psychicznej i fizycznej, spadek sił witalnych, utrata lub ograniczenie niezależności, zmniejszenie atrakcyjności fizycznej związanej ze starzeniem się organizmu, pojawienie się chorób przewlekłych, pogorszenie pamięci, utrata pracy i związanego z tym prestiżu społecznego, brak poczucia przydatności w społeczeństwie, doświadczenie samotności, obawa przed śmiercią, stany depresyjne, ubóstwo.

Sposób adaptacji seniorów do stresu wpływa na jakość ich funkcjonowania w schyłkowej fazie życia. Naukowcy wyróżniają wiele koncepcji przystosowania do starości w kontekście radzenia sobie ze stresem. Wśród najciekawszych z nich należy wymienić: teorię selektywnej optymalizacji z kompensacją Batesa, teorię oscylacji między asymilacją i akomodacją, teorię społeczno-emocjonalnej selektywności.

1. Teoria selektywnej optymalizacji z kompensacją Batesa dowodzi, że najbardziej zadowoleni z życia i najmniej zestresowani są seniorzy, którzy jednocześnie wykorzystują trzy mechanizmy adaptacyjne: selekcję (umiejętność dokonania przedefiniowania celów i zadań na starość związanych z malejącymi własnymi zasobami i pojawiającymi się ograniczeniami), optymalizację (umiejętność dostosowania środowiska i zmodyfikowanie własnej aktywności w celu zoptymalizowania swojego codziennego funkcjonowania), kompensację (dostosowanie się do obszarów, w których doświadczono straty poprzez wykorzystanie zasobów własnych i środowiskowych).
2. Teoria oscylacji między asymilacją i akomodacją stanowi, że przystosowanie się do starości, wolnej od nadmiernego stresu, polega na dostosowaniu do rozbieżności między oczekiwaniami i możliwościami, w drodze: aktywnego modyfikowania środowiska (asymilacja) i modyfikowania celów i aspiracji z uwzględnieniem własnych możliwości i ograniczeń (akomodacja).
3. Teoria społeczno-emocjonalnej selektywności za istotne dla spokojnego i pozbawionego nadmiernego stresu starzenia się , uznaje przystosowanie się do tego procesu poprzez modyfikację celów społecznych i relacji interpersonalnych, z uwzględnieniem że na starość liczą się mniej liczne ale bardziej głębokie relacje interpersonalne, co prowadzi do obniżenia aktywności i ograniczenia kontaktów ze środowiskiem.

Badacze, zajmujący się przedmiotową tematyką, udowodnili, że lepiej radzą sobie ze stresem seniorzy, którzy wykazują postawę proaktywną. W świetle badań przeprowadzonych przez M.Brzezińską (publikacja: „Proaktywna starość: strategie radzenia sobie ze stresem w okresie późnej dojrzałości”) można wyróżnić cztery typy proaktywności wśród seniorów.: optymistyczny, który koncentruje się na konstruktywnym działaniu i poszukiwaniu wsparcia w środowisku, typowy dla ekstrawetyków; bierny – stosujący strategie unikowe jak np. dystansowanie się, typowy dla neurotyków; obronny- ukierunkowany na potencjalny problem i aktywny – korzystający z różnych proaktywnych strategii zaradczych. Proaktywna postawa zdecydowanie wpływa w korzystny sposób na radzenie sobie ze stresem i lepsze adaptowanie się do wyzwań związanych z okresem starości. Co najważniejsze można się jej nauczyć i polepszyć tym samym jakość swojego funkcjonowania w schyłkowej fazie życia.