Alkoholizm – wstydliwy problem seniorów.

dr Joanna Plak-Warecka

Alkoholizm jest chorobą bardzo „sprawiedliwą”. Może dotknąć każdego, bez względu na płeć, wiek, status na rynku pracy. Pandemia nasiliła to zjawisko i przyczyniła się do wzrostu odsetka osób nadużywających alkohol, także wśród seniorów.

Charakterystyka populacji osób uzależnionych od alkoholu w wieku 60+

Populacja osób uzależnionych w starszym wieku składa się z dwóch grup. Pierwszą stanowią Ci, którzy piją od wielu lat, uzależnili się wcześniej i mimo pogorszenia stanu zdrowia na skutek nadużywania alkoholu, dożyli wieku senioralnego. Stanowią oni blisko 2/3 populacji uzależnionych seniorów. W tej grupie można zaobserwować nasilone problemy zdrowotne, takie jak m.in.: uszkodzenia wątroby, trzustki, zaburzenia rytmu serca, upośledzenie funkcji poznawczych; jak również problemy z funkcjonowaniem w życiu rodzinnym i społecznym, do których można zaliczyć: zerwanie kontaktów z rodziną, utratę pracy, niski status społeczny, w skrajnych przypadkach - bezdomność i konflikty z prawem. Typowy dla nich jest brak krytycyzmu wobec uzależnienia i związana z tym niechęć do podejmowania leczenia. Drugą grupę (blisko 1/3 populacji uzależnionych seniorów) stanowią osoby, które zaczęły pić alkohol w wieku 60+ W ich przypadku katalizatorami choroby mogły być czynniki psychologiczne i  społeczne, takie jak: przejście na emeryturę/zakończenie aktywności zawodowej i związany z tym nadmiar wolnego czasu, śmierć współmałżonka, dotkliwe poczucie samotności, pogorszenie stanu zdrowia, utrata sprawności i samodzielności. Te zjawiska doprowadziły do pogorszenia stanu psychicznego, a antidotum na spadek nastroju okazał się alkohol, który w krótkim okresie może poprawić samopoczucie, jednak w dłuższym – pogłębia depresję i problemy o podłożu emocjonalnym i psychicznym. Znane są również przypadki, w których osoby wcześniej były uzależnione od alkoholu, zerwały z nałogiem i wróciły do niego na jesień życia z powodu zaistnienia w ich życiu dramatycznych wydarzeń, mocno obciążających psychicznie.

Specyfika i konsekwencje uzależnienia od alkoholu w populacji seniorów

W przypadku seniorów problem alkoholowy może wywołać jeszcze bardziej dotkliwe konsekwencje niż w innych grupach wiekowych, ponieważ ludzie starsi częściej zapadają na choroby i tym samym są największymi konsumentami leków, a te z kolei w wielu przypadkach wchodzą w reakcję z alkoholem, przyczyniając się do eskalowania problemów zdrowotnych seniorów. Picie alkoholu maskuje ponadto faktyczne problemy zdrowotne i opóźnia postawienie właściwej diagnozy lekarskiej. W najlepszym wypadku leczenie okaże się nieskuteczne, w najgorszym może dojść do niepełnosprawności lub śmierci osoby starszej.

Alkoholizm seniorów nie musi się wiązać ze spożywaniem ogromnych ilości trunków. Przy definiowaniu tego zjawiska bardziej istotne jest regularne korzystanie z używek, bez których osoba starsza nie wyobraża sobie komfortowego funkcjonowania. Należy podkreślić, że wraz z wiekiem spada wydajność organów odpowiadających za metabolizm i wydalanie leków (wątroba, nerki). Ponadto organizm jest wyniszczony przebytymi chorobami i urazami. Tym samym dawka alkoholu „bezpieczna” w innych grupach wiekowych, może stanowić zagrożenie dla seniorów i prowadzić do znaczącej degradacji organizmu. Alkoholizm u osób starszych powoduje nieodwracalne zmiany w organach wewnętrznych i wyraźnie skraca długość życia, jak również pogarsza jego jakość. Przewlekłe picie w grupie wiekowej 60+ prowadzi do zmian otępiennych, zaburzeń motoryki i związanych z tym urazów, schorzeń układu krwionośnego, depresji oraz prób samobójczych.

Do poważnych skutków picia alkoholu wśród seniorów można także zaliczyć poniższe:

• Zatrucie alkoholem, czyli „upicie się” – w przypadku osób w podeszłym wieku zwiększa ryzyko upadków, urazów głowy, złamań kończyn; jak również wystąpienia śpiączki.
• Halucynoza alkoholowa – są to intensywne omamy wzrokowe i słuchowe z zachowaną świadomością, które pojawiają się o 2 dni od zmniejszenia ilości przyjmowanego alkoholu. Halucynoza występuje u osób spożywających alkohol od minimum 10 lat.
• Majaczenie drżenne – występuje u osób długotrwale pijących, po odstawieniu alkoholu lub znaczącym zmniejszeniu przyjmowanych dawek. Chory ma zaburzenia świadomości, poci się, ma zwiększoną temperaturę ciała, cierpi na lęki i bezsenność, ma omamy i urojenia, doświadcza silnych drgawek.
• Zespół Korsakowa - występuje u osób długotrwale i intensywnie pijących, których organizm został wyniszczony przez alkohol. Osoby te cierpią na zaburzenia pamięci, są zdezorientowane.
• Encefalopatia Wernickiego – polega na upośledzeniu pamięci krótkotrwałej na skutek wieloletniego picia alkoholu. Do zaburzeń pamięci dochodzą: oczopląs, zaburzenie świadomości, zaburzenia snu, utrata koordynacji ruchowej.

Diagnostyka choroby alkoholowej u seniorów

W przypadku seniorów trudniej jest zdiagnozować chorobę alkoholową, niż w innych grupach wiekowych. Dzieje się tak dlatego, że pogorszenie stanu zdrowia, a nawet zaburzenia świadomości będące skutkiem upojenia alkoholowego, mogą być brane za choroby wieku podeszłego i bagatelizowane przez otoczenie. Ponadto senior może uzależniać się na skutek spożywana leków zawierających alkohol i domowych nalewek spożywanych „dla zdrowotności”, co dodatkowo utrudnia identyfikację problemu. W celu zwiększenia prawdopodobieństwa zdiagnozowana tego schorzenia u seniorów można podjąć szereg działań takich jak: obserwacja (nagłe pogorszenie stanu zdrowia psychicznego, zmienność nastrojów i nietypowe zachowanie mogą wskazywać na zaistnienie problemu), zlecenie badań wskazujących na stopień uszkodzenia wątroby (tzw. próby wątrobowe), rozmowa z rodziną i bliskimi osobami. Przydatne może być także zadanie seniorowi poniższych pytań:

1. Czy kiedykolwiek wypił Pan/Pani istotnie więcej niż się Panu/Pani wydawało?
2. Czy zdarza się pijąc alkohol opuszcza Pan/Pani posiłki?
3. Czy przyjmowanie alkoholu zmniejsza uczucie drżenia lub trzęsienia się rąk?
4. Czy zdarza się, że nie pamięta Pan/Pani fragmentów dnia lub nocy, gdy pije alkohol?
5. Czy pije Pan/Pani aby ukoić nerwy, uspokoić się?
6. Czy pije Pan/Pani żeby zapomnieć, przestać myśleć o problemach?
7. Czy kiedykolwiek w trudnej sytuacji, na przykład po utracie ważnej osoby, zaczął Pan/Pani pić istotnie więcej, choćby przez krótki czas?
8. Czy kiedykolwiek lekarz lub pielęgniarka wyrazili zaniepokojenie z powodu Pańskiego/Pani picia?
9. Czy kiedykolwiek próbował Pan/Pani ograniczyć picie lub wprowadzić szczególne zasady dotyczące picia?
10. Czy picie bywa Pana/Pani sposobem na samotność

Im więcej odpowiedzi pozytywnych, tym większe prawdopodobieństwo uzależnienia. Dodatkowym czynnikiem potwierdzającym może być to, że senior z problemem alkoholowym zaniedbuje wizyty u lekarza i leczenie (ważniejszy jest alkohol), zaniedbuje swój wygląd, nie dba o higienę, ogranicza jedzenie, by mieć pieniądze na alkohol.

Leczenie choroby alkoholowej w podeszłym wieku

Seniorzy uzależnieni od alkoholu niechętnie chcą się leczyć. Powodem jest wstyd, niechęć do terapii grupowych (zbyt hałaśliwe dla starszych osób), obawa przed powrotem do stanu pustki sprzed uzależnienia. Jednakże w tej grupie wiekowej specjalistyczne leczenie jest wymagane, w szczególności ze względu na ogromne ryzyko powikłań i szybko postępujący proces degradacji organizmu. O ile w młodszych grupach wiekowych skuteczna okazuje się terapia polegająca na redukcji ilości wypitego alkoholu, o tyle w przypadku osób 60+ zalecane jest całkowite odstawienie napojów wysokoprocentowych, połączone z terapią.