Nadmiar witaminy B12 – co powoduje i jakie niesie skutki?

Czym jest nadmiar witaminy B12?

Witamina B12 to grupa związków rozpuszczalnych w wodzie. Jej formami aktywnymi metabolicznie są metylokobalamina, 5’-deoksyadenozylokobalamina, hydroksykobalamina, akwakobalamina oraz syntetyczna cyjanokobalamina. Do najważniejszych funkcji kobalamin zalicza się [1,2]:

• utlenianie kwasów tłuszczowych i cholesterolu,
• katabolizm leucyny,
• procesy krwiotwórcze,
• ochrona osłonek mielinowych,
• działanie hepatoprotekcyjne.

O nadmiarze witaminy B12 (hiperwitaminozie) mówi się, gdy stężenie kobalaminy w badaniach diagnostycznych przekracza górną granicę zakresu referencyjnego. Normy mogą nieco się różnić między laboratoriami ze względu na czułość wykorzystanego sprzętu, za dolną granicę uważa się 200 pg/ml albo 148 pmol/l, natomiast górną – 900-950 pg/ml [3]. Niektóre publikacje sugerują, że stężenia powyżej 771 pg/ml mogą wskazywać na nadmiar witaminy B12. Interpretacja wyników powinna zawsze uwzględniać pełen kontekst kliniczny pacjenta.

Aby w prawidłowy sposób sprawdzić poziom witaminy B12, należy pobrać krew żylną pacjenta. Badanie wykonuje się na czczo, przy czym ostatni posiłek powinien być spożyty poprzedniego dnia nie później niż o godzinie 18:00.

Przyczyny nadmiaru witaminy B12

Witamina B12 występuje przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego – w mięsie, rybach, nabiale, jajach, podrobach, a także w produktach fortyfikowanych. Osoby stosujące diety eliminacyjne, na przykład wegetariańskie lub wegańskie, znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka niedoboru tej witaminy, dlatego konieczne jest pozyskanie jej z alternatywnych źródeł, takich jak drożdże, grzyby Shiitake czy żywność wzbogacana kobalaminą na etapie produkcji. Najnowsze badania sugerują, że spożycie alg nori także może mieć korzystny wpływ na poziom witaminy B12 [4].

Witaminy z grupy B są też typowym składnikiem preparatów multiwitaminowych wspierających prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Często producenci stosują dawkę przekraczającą 100% RWS, co ma na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu dostępności witamin w organizmie.

W efekcie, łącząc zbilansowaną dietę z suplementami diety, można łatwo doprowadzić do zwiększenia stężenia witaminy B12 w osoczu powyżej normy. Dlatego ważne jest, aby dzienna podaż kobalaminy z pożywienia oraz ewentualnej suplementacji nie przekraczała indywidualnego zapotrzebowania, które zależy głównie od płci i wieku [3]:

• noworodki do 6. miesiąca życia – 0,4 µg,
• dzieci między 7 a 12 miesiącem życia – 0,5 µg,
• dzieci między 1 a 3 rokiem życia – 0,9 µg,
• dzieci między 4 a 8 rokiem życia – 1,2 µg,
• dzieci między 9 a 13 rokiem życia – 1,8 µg,
• nastolatki między 14 a 18 rokiem życia – 2,4 µg oraz 2,6 µg w okresie ciąży i 2,8 µg w okresie laktacji,
• osoby dorosłe od 19 roku życia - 2,4 µg oraz 2,6 µg w okresie ciąży i 2,8 µg w okresie laktacji.

Nie zawsze łatwo ocenić, jaka jest rzeczywista przyswajalność kobalaminy, ponieważ jej biodostępność zależy od kilku czynników. Szczególnie istotne są zaburzenia dotyczące produkcji czynnika Castle’a — wewnętrznego czynnika wchłaniania (glikoproteiny GIF), który jest niezbędny do prawidłowego wchłaniania witaminy B12 w jelicie cienkim.

Dodatkowo witamina B12 przyswaja się nawet trzykrotnie lepiej z produktów mlecznych niż z innych produktów odzwierzęcych. Przyswajalność kobalaminy z suplementów diety szacuje się na około 50% podanej dawki, choć może ona zależeć od formy chemicznej witaminy oraz wielkości dawki [3]. Dla optymalnej wchłanialności suplementy diety zawierające witaminy rozpuszczalne w wodzie powinny być przyjmowane w godzinach porannych i na pusty żołądek. O tej porze poziom kwasu żołądkowego jest wysoki, co sprzyja lepszemu wchłanianiu substancji czynnej.

Suplementy diety z witaminą B12 występują pod różnymi postaciami – tabletek, pastylek do ssania lub do podania podjęzykowego i rozpuszczalnych proszków, a biodostępność każdej z tych form jest zbliżona.

Oprócz łączenia diety z niekontrolowaną suplementacją wśród przyczyn hiperwitaminozy B12 wymienia się [5]:

• wzrost stężenia transkobalamin związany z ich nadmierną produkcją lub brakiem klirensu,
• brak powinowactwa witaminy B12 do transkobalamin,
• pojawienie się przeciwciał, które „blokują” transport witaminy B12 do komórek.

Objawy i skutki nadmiaru witaminy B12

W literaturze wskazuje się, że nadmiar witaminy B12 występuje częściej niż jej niedobór i może występować nawet u 18% populacji [5]. Zwykle przebiega bezobjawowo, jednak przy znacznym przedawkowaniu mogą pojawić się takie objawy, jak [6]:

• trądzik,
• palpitacje,
• niepokój,
• pobudzenie ruchowe,
• bóle głowy,
• bezsenność,
• zaczerwienienie twarzy.

Poważne dolegliwości związane z wysokim stężeniem witaminy B12 częściej obserwuje się u osób ze współistniejącymi chorobami autoimmunologicznymi, chorobami oskrzeli oraz nerek. Badania naukowe wskazują też na na korelację między podwyższonym poziomem kobalaminy a występowaniem nowotworów, w tym guzów litych. Wysokie stężenie witaminy B12 może być także powiązane z chorobami układu krwiotwórczego i wątroby [7,8].

Jak usunąć nadmiar witaminy B12 z organizmu?

Witamina B12 jest magazynowana głównie w wątrobie. Jako związek rozpuszczalny w wodzie kobalamina wydala się przede wszystkim z moczem, dlatego w przypadku jej wysokiego poziomu warto zadbać o odpowiednie nawodnienie. W ten sposób można zwiększyć częstotliwość oddawania moczu, a co za tym idzie, szybciej przywrócić fizjologiczny poziom witaminy B12. Warto pamiętać, że regulacja poziomu witaminy B12 jest złożonym procesem, a w przypadku podejrzenia hiperwitaminozy konieczna jest konsultacja z lekarzem.

Czy warto suplementować witaminę B12?

Na suplementację witaminy B12 często decydują się osoby, które przyjmują różnego rodzaju inhibitory kobalaminy. Mogą to być np. antagoniści receptora histaminowego H2, inhibitory pompy protonowej, czy metformina powszechnie stosowana w leczeniu cukrzycy.

Suplementację witaminą B12 warto też rozważyć w przypadku ciężkich niedoborów lub niewydolności trzustki [3]. Przed sięgnięciem po suplementy diety warto skonsultować zasadność ich stosowania z lekarzem.

Jak zapobiegać nadmiarowi witaminy B12?

Kluczem do utrzymania zdrowia jest zbilansowana dieta, która dostarcza składniki odżywcze w ilościach odpowiadających indywidualnemu zapotrzebowaniu organizmu. Na suplementację kobalaminą oraz innymi preparatami witaminowymi powinny decydować się przede wszystkim osoby, u których występują odpowiednie wskazania medyczne.

Aby zapobiegać nadmiarowi witaminy B12, warto co pewien czas wykonywać badania krwi w celu określenia jej poziomu. U osób, które nie stosują suplementacji, ryzyko zbyt wysokiej podaży kobalaminy jest jednak znikome.

Bibliografia:

1. Normy żywienia dla populacji Polski- Instytut Żywności i Żywienia, 2017, str. 170-173;
2. HERBERT V, ZALUSKY R. Interrelations of vitamin B12 and folic acid metabolism: folic acid clearance studies. J Clin Invest. 1962 Jun;41(6):1263-76;
3. Vitamin B12. Fact Sheet for Health Professionals, https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/ [dostęp: 30.05.2025 r.];
4. Huang, QN., Watanabe, F., Koseki, K. et al. Effect of roasted purple laver (nori) on vitamin B12 nutritional status of vegetarians: a dose-response trial. Eur J Nutr 63, 3269–3279 (2024);
5. Halczuk K. i in., Witamina B12 – czy jest nam potrzebna?, Farmacja Polska, tom 78, nr 9, 2022 r.;
6. Morales-Gutierrez J, Díaz-Cortés S, Montoya-Giraldo MA, Zuluaga AF. Toxicity induced by multiple high doses of vitamin B12 during pernicious anemia treatment: a case report. Clin Toxicol (Phila). 2020 Feb;58(2):129-131
7. Mocarska J. i in., Hem i kobalamina w świecie medycyny i farmacji, Farmacja Współczesna 2015; 8: 44-51;
8. Zulfiqar AA, Andres E, Lorenzo Villalba N. Hipervitaminosis B12. Nuestra experiencia y una revisión [Hypervitaminosis B12. Our experience and a review]. Medicina (B Aires). 2019;79(5):391-396.