Całościowa ocena geriatryczna

Babcia Irena

Profesjonalna diagnostyka chorób osób starszych

Część I

dr Joanna Plak

Profesjonalna diagnostyka chorób osób starszych, czyli całościowa ocena geriatryczna to: „wielokierunkowy, zintegrowany proces diagnostyczny, którego celem jest ustalenie zakresu zaburzenia dobrostanu, ustalenia priorytetów leczniczo-rehabilitacyjnych, potrzeb i możliwości zapewnienie dalszego leczenia/rehabilitacji/opieki; określenie zdolności osoby starszej do samodzielnego funkcjonowania oraz ustalenie potrzeb zdrowotnych, psychologicznych i socjalnych osoby w wieku podeszłym” (Maria Kołomecka). 

Diagnostyka powinna być prowadzona przez zespół specjalistów, w którego skład wchodzą: lekarz, pielęgniarka, pracownik socjalny, jak również psycholog i specjalista zajmujący się rehabilitacją.

Omawiany proces diagnostyczny obejmuje ocenę:

®    stanu czynnościowego (samodzielność/sprawność pacjenta),

®    stanu fizycznego,

®    stanu umysłowego

®    socjalno-środowiskową.

W niniejszym artykule zostaną omówione podstawowe metody (narzędzia diagnostyczne) służące ocenie poszczególnych obszarów funkcjonowania osoby starszej.

Ocena stanu czynnościowego

Do oceny stanu czynnościowego pacjenta służą takie narzędzia diagnostyczne, jak:

®    skala KATZA (ADL)

®    skala Lawtona (IADL)

®    skala Barthel

Skala Katza, czyli skala oceny podstawowych czynności życiowych pozwala ocenić zdolność pacjenta do samodzielnego funkcjonowania. Im mniej punktów zostanie osiągniętych, tym bardziej dana osoba wymaga pomocy innych w wykonywaniu podstawowych czynności w życiu codziennym

Skala Katza służy do oceny samodzielności pacjenta w wykonywaniu takich czynności jak:

  1. Kąpanie się
  2. Ubieranie i rozbieranie się
  3. Korzystanie z toalety
  4. Wstawanie z łóżka i przemieszczanie się na krzesło
  5. Jedzenie
  6. Kontrolowane wydalanie moczu i stolca

Za każdą odpowiedź: wykonuje samodzielnie przyznawany jest 1 punkt. Uzyskanie 5-6 punktów oznacza, że dana osoba jest samodzielna; uzyskanie 2 i mniej punktów oznacza znaczną niesprawność

Skala Lawtona służy do oceny złożonych czynności życia codziennego.

Pacjent odpowiada na 8 pytań. Maksymalna liczba punktów wynosi 24 (w każdym pytaniu można uzyskać od 1 do 3 punktów, 3 punkty za odpowiedź: wykonuję daną czynność  bez pomocy, 2 – z niewielką pomocą, 1- nie jestem w stanie wykonać danej czynności samodzielnie). Badanie powtarza się w pewnym odstępie czasowym, by ocenić czy nastąpił spadek liczby osiągniętych punktów i tym samym pogorszenie stanu ogólnego chorego.

Pytania wykorzystywane w skali Lawtona brzmią następująco:

  1. Czy potrafisz korzystać z telefonu
  2. Czy jesteś w stanie dotrzeć do miejsc położonych dalej niż trasa Twojego spaceru
  3. Czy kupujesz artykuły spożywcze, wychodząc z domu
  4. Czy przygotowujesz sobie posiłki
  5. Czy wykonujesz prace domowe
  6. Czy majsterkujesz,  robisz pranie
  7. Czy przygotowujesz i przyjmujesz leki
  8. Czy gospodarujesz pieniędzmi

Skala Barthel służy do oceny sprawności chorego i jest stosowana przy kwalifikowaniu chorych do pobytu w placówkach opiekuńczych.

Osoba, która uzbiera od 86 do 100 punktów jest osobą „lekko niesprawną”, od 21 do 85 punktów oznacza stan „średnio ciężki” , do 20 punktów – ciężki. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje pobyt osób, które osiągną maksymalnie 40 punktów w skali Barthel.

Ocenie podlega 10 poniższych czynności, punktowanych w następujący sposób: 0 – brak samodzielności, 5 – wymaga pomocy, 10- samodzielność.

  1. Spożywanie posiłków
  2. Przemieszczanie się z łóżka na krzesło i z powrotem, siadanie
  3. Utrzymywanie higieny osobistej
  4. Korzystanie z toalety
  5. Mycie, kąpiel całego ciała
  6. Poruszanie się po płaskich powierzchniach
  7. Wchodzenie i schodzenie po schodach
  8. Ubieranie się i rozbieranie
  9. Kontrolowanie zwieracza odbytu
  10. Kontrolowanie zwieracza pęcherza moczowego

Ocena stanu fizycznego

Do oceny stanu fizycznego pacjenta służą takie narzędzia diagnostyczne, jak:

®    Skala niewydolności krążenia wg NYHA

®    Skala TINETTI

®    Skala Nortona

®    MNA – ocena stanu odżywiania

Skala NYHA służy do klasyfikacji stopnia nasilenia objawów przewlekłej niewydolności serca. W zależności od stopnia nasilenia objawów, pacjent zaliczany jest do jednej z czterech klas.

I klasa – brak zakłócenia codziennej aktywności w wyniku choroby; nie występują duszności, kołatanie serca, zmęczenie

II klasa – w wyniku choroby codzienna aktywność jest nieznacznie upośledzona; aktywności fizycznej mogą towarzyszyć duszności lub kołatanie serca

III klasa – choroba w znacznym stopniu zakłóca codzienne funkcjonowanie chorego; objawy nie występują przy braku aktywności fizycznej ( w stanie spoczynku)

IV klasa – choroba pozbawia chorych możliwości normalnego funkcjonowania; objawy występują także w stanie spoczynku

Skala TINETTI służy do oceny równowagi i chodu. W wyniku testu można uzyskać maksymalnie 28 punktów (16 w części oceniającej równowagę i 12 w części oceniającej chód). Osiągnięcie poniżej 19 punktów świadczy o wysokim zagrożeniu upadkiem (ryzyko upadku wzrasta pięciokrotnie), wynik pomiędzy 19 a 24 oznacza, ze występuje skłonność do upadków, osiągnięcie powyżej 24 punktów oznacza, że ryzyko upadku jest niskie.

Ocena równowagi – badany siedzi na twardym krześle, bez poręczy. Ocenie podlegają następujące czynności, wykonywane przez badanego:

  1. Równowaga podczas siedzenia (0 punktów jeśli pochyla się lub ześlizguje z krzesła, 1 pkt jeśli zachowuje równowagę)
  2. Wstawanie z miejsca (0- niezdolny, 1- wstaje pomagając sobie rękami, 2 – wstaje bez pomocy rąk)
  3. Próby wstawania z miejsca (0- niezdolny bez pomocy, 1- wstaje, ale potrzebuje kilku prób, 2- wstaje od razu)
  4. Równowaga bezpośrednio po wstaniu z miejsca przez pierwsze 5 sekund (0- stoi niepewnie, 1- stoi pewnie, ale podpiera się, 2 – stoi pewnie, bez podparcia)
  5. Równowaga podczas stania (0- stoi niepewnie, 1- stoi pewnie ale na szerokiej podstawie lub podpierając się, 2- stoi bez podparcia, ze złączonymi stopami)
  6. Próba trącania - trzykrotne trącanie dłonią w klatkę piersiową na wysokości mostka (0- zaczyna się przewracać, 1 – zatacza się, ale utrzymuje pozycję, 2- stoi pewnie)
  7. Próba trącania przy zamkniętych oczach badanego (0-stoi niepewnie, 1 – stoi pewnie)
  8. Obracanie się o 360 stopni (0- ruch przerywany, 1 – ruch ciągły, 2- zatacza się, chwyta przedmiotów)
  9. Siadanie (0-niepewne, 1 – pomaga sobie rękami, 2- pewny ruch)

Ocena chodu – badany stoi obok badającego, idzie wzdłuż pokoju zwykły, krokiem, a następnie szybkim, posługując się laską lub chodzikiem jeśli ich używa na co dzień.

  1. Zapoczątkowanie chodu bezpośrednio po wydaniu polecenia (0-wahanie lub kilkakrotne próby ruszenia z miejsca, 1- start bez wahania)
  2. Długość i wysokość kroku (A zasięg ruchu prawej stopy: 0 – nie przekracza miejsca stania lewej stopy, 1 – przekracza, 0 – prawa stopa nie odrywa się całkowicie od podłogi, 1 – odrywa się całkowicie; B zasięg ruchu lewej stopy: 0 – nie przekracza miejsca stania prawej stopy, 1 – przekracza, 0 – lewa stopa nie odrywa się całkowicie od podłogi, 1 – odrywa się całkowicie)
  3. Symetria kroku (0 – długość kroku obu stóp nie jest jednakowa. 1 – długość kroku obu stóp wydaje się równa)
  4. Ciągłość chodu (0- zatrzymywanie się pomiędzy poszczególnymi krokami, brak ciągłości chodu, 1 – chód wydaje się ciągły)
  5. Ścieżka chodu oceniana na odcinku około 3 metrów (0-wyraźne odchylenie od toru, 1 – niewielkie odchylenie lub korzystanie  z przyrządów pomocniczych, 2 – prosta ścieżka, bez pomocy)
  6. Tułów (0-wyraźne kołysanie lub korzystanie z przyrządów pomocniczych, 1 – brak kołysania, ale zginane są kolana lub plecy, 2 brak zginania kolan, pleców, nie korzysta z przyrządów pomocniczych)
  7. Pozycja podczas chodzenia (0- rozstawione pięty, 1 – pięty prawie się stykają w trakcie chodzenia)

Koniec części I

 

J Plak Joanna Plak - doktor nauk politycznych, polityk społeczny
Wykształcenie
Urodzona w Lublinie. W latach 2001-2005 studia magisterskie na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych w Instytucie Polityki Społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. W 2010 roku obroniony doktorat z nauk politycznych, specjalność polityka społeczna, na Uniwersytecie Warszawskim. W 2010 r. ukończone studia z zakresu Public Relations w badaniach naukowych w WSEiI w Lublinie. 
W 2014 r. ukończone studia podyplomowe z zakresu geriatrii i opieki długoterminowej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Medycznym Centrum Kształcenia Podyplomowego. 
Przebieg kariery zawodowej
W latach 2005-2014 praca w Wyższej Szkole Pedagogicznej TWP w Warszawie w charakterze wykładowcy akademickiego. W latach 2010-2011 praca w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Lublinie w charakterze wykładowcy akademickiego. Od 2008 roku ekspert merytoryczny i koordynator w projektach współfinansowanych ze środków UE.  Od 2013 r. praca w administracji publicznej. W 2014 r. praca w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Mińsku Mazowieckim oraz w Wyższej Szkole Gospodarki Euroregionalnej w Józefowie w charakterze wykładowcy akademickiego. Od 2014 roku współpraca z portalem www.dojrzalakobieta.pl w charakterze dziennikarza.
Dorobek i zainteresowania naukowe
Zainteresowania naukowe: gerontolo¬gia społeczna, polityka społeczna wobec starości i ludzi w podeszłym wieku, zabezpieczenie społeczne (w szczególności ubezpieczenia emerytalne), włoska polityka społeczna. Autorka i redaktorka czterech książek oraz autorka blisko 60 artykułów poświęconych tematyce społeczno – ekonomicznej, publikowanych m.in. w Gazecie Ubezpieczeniowej, Polityce Społecznej, Ubezpieczeniach w rolnictwie. Aktywna uczestniczka konferencji naukowych poświęconych szeroko pojętej polityce społecznej. Od 2006 roku członkini Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej, od 2012 roku członkini Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego.
Adres domowej strony internetowej: www.joannaplak.pl